تسمه تایم و زنجیر تایم
برای زمان‌بندی مناسب جهت باز شدن سوپاپ‌های یک پیشرانه احتراق داخلی و انجام گرفتن درست، به موقع و دقیق فرآیندهای مکش، تراکم، احتراق و تخلیه، از تسمه تایم یا زنجیر تایم استفاده می‌شود. به زبان ساده تر، با توجه به اینکه حرکت پیستون‌ها و باز شدن سوپاپ‌ها برای ورود هوا و سوخت باید با یکدیگر در هماهنگی خاصی باشند، تسمه تایم یا زنجیر تایم میل سوپاپ و میل‌لنگ را به یکدیگر متصل کرده و ارتباط درستی میان چرخش آنها را ایجاد می کند.
تفاوت تسمه تایم و زنجیر تایم
وظیفه اصلی تسمه تایم و زنجیر تایم یکسان بوده و تفاوت اساسی بین آنها در طول عمر مصرف، جنس و محل نصب آنها می باشد. در واقع تسمه تایم از جنس لاستیک مسحتکم و تقویت شده بوده و زنجیر تایم از فلز ساخته شده است؛ تسمه تایم بیرون موتور نصب می‌شود ولی زنجیر تایم در داخل موتور قرار دارد و با توجه به جنس و تماس خود با اجزای دیگر، به روغن‌کاری احتیاج دارد و برای این منظور از روغن موتور استفاده می‌کند. به صورت پیش فرض و تئوریک، عمر زنجیر تایم بیش‌تر از تسمه تایم بوده و بسیاری عمر زنجیر تایم را برابر با عمر موتور می‌دانند؛ اما تسمه تایم یک قطعه مصرفی بوده و عمر کمتری دارد.
در موتورهای احتراق داخلی قدیمی از زنجیر تایم استفاده می‌شد، اما چون زنجیر تایم‌ها لرزش و سر و صدای زیادی ایجاد می‌کردند، صنعت خودروسازی تقریبا از اواسط دهه ۱۹۶۰ میلادی تمایل به استفاده از تسمه تایم پیدا کرد؛ ولی با وجود پیشرفت فناوری ساخت زنجیر تایم و بهینه‌سازی‌های گسترده در عملکرد این قطعه (کاهش سر و صدا و لرزش از جمله مهم‌ترینِ این بهینه‌سازی‌ها هستند)، در چندین سال گذشته خودروسازان مختلفی در موتورهای تولیدی خود از زنجیر تایم استفاده کرده‌اند. گفتنی است که مشکلات و خرابی‌هایی که پاره شدن زنجیر تایم برای موتور ایجاد می‌کند، بسیار بیش‌تر و جدی‌تر از خرابی‌های تسمه تایم است.
هرزگرد یا تسمه سفت کن
همانطور که گفته شد، تسمه تایم میل سوپاپ و میل‌لنگ را به یکدیگر متصل می‌کند، ولی بین دو پولی میل‌لنگ و میل سوپاپ، پولی‌های واسطه‌ای با عنوان تسمه سفت کن یا هرزگرد نیز وجود دارند که تسمه از روی آنها می‌چرخد. کار این قطعه تنظیم مقدار سفت بودن تسمه و همچنین کنترل تنش و لرزش موجود در طول آن می باشد، معمولا عمر آن با تسمه برابر است و توصیه می‌شود که همراه با تعویض این قطعه، هرزگرد نیز عوض شود. همچنین در مسیر زنجیر تایم نیز پولی‌های هرزگرد قرار دارند که عملکرد مطلوب آنها مانند خود زنجیر تایم، وابستگی مستقیم به میزان، کیفیت و مرغوبیت روغن موتور دارد. دقت کنید که معمولا زمان تعویض واترپمپ هم با تسمه تایم و هرزگرد یکسان می باشد.
خرابی تسمه تایم و زنجیر تایم
با توجه به اینکه وظیفه تسمه تایم چرخاندن قطعات حیاتی موتور یعنی میل‌لنگ و میل سوپاپ است، عملکرد درست و صحت کارکرد آن، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این قطعه مصرفی است و باید پس از پیمایش معین و مدت زمان مشخصی تعویض شود، اما عوامل غیر طبیعی زیادی می‌توانند باعث خرابی زودهنگام و غیرمنتظره تسمه تایم شوند؛ انواع خرابی، فرسودگی و یا پارگی این قطعه می‌تواند عوامل و علائم مختلفی داشته باشند که در ادامه به شایع‌ترینِ آنها اشاره می‌کنیم:
عوامل خرابی
• تنظیم نبودن
شل بودن یا تنظیم نبودن هرزگردها و خود تسمه یا زنجیر تایم، می‌تواند به سادگی موجب ترک خوردن، پاره شدن، کشیده شدن، ساییدگی، از جا در فتن و یا لرزش آن شود. گفتنی است که البته لرزش پیشرانه می‌تواند دلایل متعدد دیگری نیز داشته باشد که می‌توانید آنها را در اینجا مشاهده کنید.
• سیالات
ریختن انواع سیالات خودرو از جمله روغن، گریس یا ضدیخ بر روی سطح تسمه تایم، می‌تواند باعث خوردگی و مستهلک شدن تسمه شود.
• هرزگردها
هر گونه خرابی بلبرینگ هرزگردها، باعث اختلال در روند چرخش این قطعه و نتیجتا چرخش نامطلوب تسمه تایم یا زنجیر تایم خواهد شد؛ این اتفاق می‌تواند باعث کشیده شدن و پارگی تسمه تایم شود. وجود کثیفی یا ذرات و اجزای تیز و خورنده روی سطح هرزگردها نیز باعث ایجاد فرسایش دنده‌ها و خرابی تسمه تایم می‌شود.
• فشار روغن پیشرانه
همانطور که گفته شد، زنجیر تایم داخل موتور قرار داشته و همانند هرزگردهای خود به روغن‌کاری احتیاج دارد؛ اگر به هر علتی فشار روغن درون موتور کاهش یابد، هرزگردها نیز عملکرد مطلوب خود را نخواهد داشت و می‌توانند باعث ایجاد صدمات و هزینه‌های گزاف تعمیر موتور شود.
• دما
تغییرات دمایی شدید (دمای زیاد سرد یا زیاد گرم) می‌تواند به تسمه تایم و زنجیر تایم آسیب بزند و باعث خرابی آنها شود. تحمل حداقل دما و حداکثر دمای بسیاری از تسمه تایم‌ها، به ترتیب در محدوده ۳۴ تا ۸۰ درجه سانتی‌گراد قرار دارد.
• فشار روغن پیشرانه
همانطور که گفته شد، زنجیر تایم داخل موتور قرار داشته و همانند هرزگردهای خود به روغن‌کاری احتیاج دارد؛ اگر به هر علتی فشار روغن درون موتور کاهش یابد، هرزگردها نیز عملکرد مطلوب خود را نخواهد داشت و می‌توانند باعث ایجاد صدمات و هزینه‌های گزاف تعمیر موتور شود.
علائم و نتایج خرابی
• صداهای غیرمعمول
• روشن شدن چراغ چک موتور
• استارت سخت و احتراق ناقص
• دور موتور غیر طبیعی
• خرابی و شکستن پیستون و کج شدن سوپاپ
• افزایش میزان دود خروجی از اگزوز
جلوگیری از مشکلات خرابی تسمه تایم و زنجیر تایم
حتما شما هم شنیده‌اید که پیشگیری بهتر از درمان است و همانطور که دیدید این موضوع در مورد تسمه تایم و زنجیر تایم نیز وجود دارد؛ در حقیقت با توجه به هزینه‌های تعمیر زیادی که ممکن است در پی عدم تعویض به موقع یک تسمه تایم یا زنجیر تایم اتفاق بیفتد، کار منطقی این است که همواره به این قطعه توجه داشته باشید. تسمه تایم یک قطعه مصرفی بوده و زمان تعویض آن برای هر خودرو متفاوت است؛ لذا بهترین زمان برای تعویض آن در دفترچه اختصاصی خودرو شما آمده است و باید بر اساس زمان‌بندی گفته شده توسط کمپانی سازنده خودرو خود عمل کنید. زمان مناسب تعویض تسمه تایم خودروهای مختلف معمولا بین ۴۰ تا ۱۶۰ هزار کیلومتر مشخص می‌شود، اما با توجه به اهمیت سلامت و صحت عملکرد این قطعه، توصیه می‌کنیم تا حد امکان در هر بار مراجعه خود به تعمیرگاه‌ها برای انجام سرویس‌های دوره‌ای، حتما بخواهید که وضعیت تسمه تایم نیز توسط مکانیک چک شود.